Ἕνας πόλεμος, ὁ κάθε πόλεμος, δέν γίνεται, οὔτε κρίνεται ἡ τελική ἔκβασή του ἀποκλειστικά καί μόνο στά πεδία τῶν μαχῶν. Πολλά καί διάφορα εἶναι τά «κρίσιμα χαρακώματα», τά «σημαντικά περάσματα», καί τά καθοριστικά «στρατηγικά σημεῖα», τά ὁποία δέν ὁρίζονται μέσα στούς στρατιωτικούς χάρτες.
Μία ἀπό τίς πλέον κρίσιμες «ἀμυντικές γραμμές» σέ ἕναν πόλεμο εἶναι τά ὀχυρά τῆς ἐνημέρωσης, αὐτά πού «φυλάνε» τό ψυχικό φρόνημα στρατευμένων καί ἀμάχων καί δίνουν τή μάχη τῆς πληροφόρησης μέσα στόν ζόφο καί τή φωτιά.
Εἶναι ἐντελῶς περιττό, νομίζω, νά ἀναλωθούμε σέ ἐπιχειρήματα σχετικά μέ τόν καθοριστικό ρόλο καί τή σημασία τοῦ Τύπου μέσα σέ ἕναν πόλεμο. Καί, μάλιστα, ὅταν μιλάμε γιά τό θρυλικό 1940, μία ἐποχή κατά τήν ὁποία ἡ ἐφημερίδα ἦταν τό μοναδικό μέσο γιά τήν ενημέρωση, ἀφοῦ ἀκόμη καί τά ραδιόφωνα σπάνιζαν στήν ίδια τήν πρωτεύουσα, πόσο μᾶλλον στήν ἐπαρχία.

Μέ της Νίκης τα Κλαδιά

28η Ὀκτωβρίου 1940…

Οἱ ἐξελίξεις ἀρχίζουν νά τρέχουν ἰλιγγιωδῶς…

Τό ΟΧΙ!
Ἡ κήρυξη τοῦ πολέμου!
Ἐπιστράτευση!
Οἱ βομβαρδισμοί ἀμάχων ἀπό τόν εχθρό!
Τά πρῶτα νέα τοῦ μετώπου…

Δέν ὑπάρχουν πλέον περιθώρια γιά προσωπικές ἐπιλογές καί λάθη. Ὁ Τύπος ἀναλαμβάνει ἀμέσως τόν μεγάλο ρόλο πού του ἀναλογεί… Γίνεται στρατιώτης!
Συμφωνοῦντες μέ τό καθεστώς καί διαφωνοῦντες, πολιτικοί ἐχθροί καί φίλοι, ἑνώνονται ὅλοι κάτω ἀπό τή γαλανόλευκη.
Ὁ Τύπος ἀναλαμβάνει τό ὕψιστο χρέος του ἀπέναντι στή δοκιμαζόμενη πατρίδα, δίχως μεμψιμοιρίες, πολιτικές κερκόπορτες, στριγγιές μίσους καί διχασμού. Ἀντιθέτως, μέ μία ψυχή, πλέκει θούριους και παιᾶνες, καί στρέφει πρῶτος, μέ τῆς νίκης τά κλαδιά, τους ἡρωικούς εὐζώνους, τούς αλύγιστους φαντάρους μας.
Ὁ Τύπος δέν περίμενε οὔτε στιγμή «ἄνωθεν» ἐντολές καί παραινέσεις. Οἱ ἄνθρωποί του, ἄνθρωποι ξεχωριστοί, θεράποντες τῶν Γραμμάτων, μύστες τοῦ Πνεύματος, γαλουχημένοι ἀπό τούς ἀρίστους τοῦ λόγου, διαλεκτά παιδιά τῆς περίφημης γενιάς του ’30 -πρωτοφανής ἀκμή τῶν Γραμμάτων, τῶν Τεχνῶν και τῶν Ἐπιστημών στήν Ἑλλάδα πού ἀνέκοψε ὁ πόλεμος καί ἡ κατοχή- ἐγνώριζαν ἀπό τήν πρώτη στιγμή ποιό εἶναι τό χρέος τους. Μέ τά πενιχρά ἔως ἀνύπαρκτα μέσα πού διέθεταν, ρίχτηκαν στή μεγάλη μάχη τῆς Ἑλλάδας.
Ἡ συνεχής ροή τῶν πληροφοριῶν – ἀνταποκρίσεις μέ κάθε θυσία, ἀψηφῶντας καί τόν ἴδιο τόν θάνατο, ἡ κάλυψη τῶν γεγονότων ἰδίοις ὄμμασιν, καταγραφή καί περιγραφή του τί συμβαίνει σέ κάθε σπιθαμή τοῦ μετώπου, στιγμή πρός στιγμή, τό πρώτιστο καθῆκον. Ἀλλά καί ἡ τόνωση τοῦ φρονήματος, ἡ ἀνύψωσις τοῦ ἠθικοῦ, ἡ χαλύβδωση τῆς ψυχῆς, μέ σύμμαχο τόν στρατηγό τῶν στρατηγῶν, τόν Ἕλληνα Λόγο, τό ἕτερον μέγιστο μέλημα.
Ὁ διακεκριμένος δημοσιογράφος καί εξέχων λόγιος, Τάκης Παπαγιαννόπουλος, πολεμικός ἀνταποκριτής τῆς ἐφημερίδας «Καθημερινή» (τοῦ Γεωργίου Βλάχου), στό ἀλβανικό μέτωπο, τό 1940, καί ταυτοχρόνως μάχιμος ἔφεδρος ἀνθυπολοχαγός, ἀπό τούς πρώτους πού κατέλαβαν τό Πόγραδετς, πολλά χρόνια μετά, πολύ συχνά, “ἐπέστρεφε” νοερά στίς αἱματοβαμμένες κορυφές τῆς Πίνδου καί μου χάριζε μέ τίς πολύτιμες συγκλονιστικές ἀναμνήσεις του ἕναν σπάνιο πλοῦτο γνώσεων καί ἑλληνικής ψυχῆς ἀπό τό έπος τοῦ ’40, καθώς εἴχα τό προνόμιο νά τον ἔχω καθηγητῆ Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας (1978) καί, ἐπιπλέον, νά μέ τιμᾶ μέ τή φιλία του.

«Δεν ἤμαστε οἱ πολεμικοί ἀνταποκριτές τῆς ἐποχής ἐκείνης, παρατηρητές τῶν μαχῶν ἀπό τόν… ἀπέναντι ἀσφαλή λόφο. Πολλοί ἤμαστε μάχιμοι, στρατευμένοι, ντυμένοι στό χακί καί πολεμοῦσαμε δίπλα. Μέ τή λόγχη ἐφ’ ὅπλου, τήν ὤρα τῆς μάχης, καί μέ τήν πένα, ὄχι στή μελάνη, ἀλλά στό αἵμα τῶν ἡρώων μας τό ἱερό, γιά τήν ἐνημέρωση τοῦ ὑπέροχου ἐνδόξου λαοῦ μας. Ὡς ἔφεδροι ἀξιωματικοί, ὑπαξιωματικοί, ἀπλοί στρατιώτες, οἱ δημοσιογράφοι ἐδώσαμε τό μεγάλο παρών ΜΕ ΛΟΓΧΗ ΚΑΙ ΠΕΝΑ! Κι αὐτό ἡ ἱστορία ἄς μήν τό λησμονήσει…
Ὁ πρῶτος δημοσιογράφος πού ἔπεσε ἡρωικά στόν βωμό τοῦ καθήκοντος τό 1940, ἦταν ὁ ἔφεδρος ἀνθυπολοχαγός μηχανικοῦ, Κώστας Παπαδάκης. Σημειωτέον δέ, ὅτι ἐκ τῶν 41 ἐπισήμως ἐνεπιστευμένων πολεμικῶν ανταποκριτών στό μέτωπο, ἀκόμη καί αὐτοί οἱ ὁποῖοι λόγω ἡλικίας δέν ἦταν ἐπιστρατευμένοι, δέν κινδύνεψαν οὔτε στιγμή λιγότερο ἀπό ἐμάς τούς στρατιώτες-δημοσιογράφους.
Χαρακτηριστικά, ἐνθυμούμαι τόν μεγάλο μας Σπύρο Μελά, σεβάσμιο ἀκαδημαϊκό τότε, πού ἦλθε ὡς ἀνταποκριτής στό μέτωπο, σέ ἡλικία ἐξήντα ἐτών, καί ἀπαίτησε νά βρεθεί στήν πρώτη γραμμή πυρός, μέσα στό χαράκωμα, ἀψηφῶντας τή βροχή τῶν ὀβίδων τοῦ ἐχθροῦ. Οὐδείς ὑπολόγιζε τόν κίνδυνον.
Αὐτό, ὅμως, πού πρέπει νά τονισθεί μέ κάθε ἔμφαση εἶναι ὅτι εἰς τό «παιχνίδι τῶν ἐντυπώσεων» γιά τήν ἔγερση τοῦ λαοῦ μας καί τήν ἐνδυνάμωση τοῦ φρονήματός του δέν χρειάστηκε καθόλου νά γράψουμε ψέματα ἤ ὑπερβολές, φανταστικά κατορθώματα καί μυθικούς θρύλους, ὅπως συνηθίζεται σέ ὅλους τούς πολέμους. Ὑπήρξε τόσο πολύ «δημοσιογραφικό ὑλικό», ἀληθινές πράξεις ἀπερίγραπτης ἀνδρείας, ὑψίστης γενναιότητας, ἀπαράμιλλης αὐτοθυσίας, ἀνείπωτου πατριωτισμοῦ και ἀλτρουισμοῦ, μοναδικοῦ μεγαλείου, ὥστε εἰλικρινῶς εἴμεθα δυστυχεῖς, διότι δέν προλαβαίναμε νά ἀπαθανατίσουμε μέ τις ἀνταποκρίσεις μας, εἰς τάς χρυσάς δέλτους τῆς ἱστορίας, ὅλην αὐτήν τήν ἔκρηξιν πατριωτισμοῦ, καί ἀφήναμε πράξεις τις ὁποῖες οὐδέν συναγωνίζεται εἰς γενναιότητα καί μεγαλεῖον ψυχῆς, τις ἐγκαταλείπαμε εἰς τήν λήθην! Δέν περιγράφονται μέ λόγια αὐτά πού εἴδαμε καί βιώσαμε στό ἑλληνο-αλβανικό μέτωπο. Τί ἀνάγκη, σᾶς ἐρωτῶ, μπορεῖ νά εἴχαν γιά τόνωση τοῦ ἠθικοῦ τους φαντάροι οἱ ὁποῖοι ἤρχοντο εἰς τό μέτωπο μέ τήν διάθεση πού κάποιος πάει σέ γλέντι; Δεν νομίζω εἰς τήν ἱστορία ἄλλου ἔθνους νά ἔχει ὑπάρξει κάτι παρόμοιον».

Τό θέμα «Τύπος τοῦ ’40» δέν ἐξαντλείται σέ μιας ματιάς φευγαλέα εἰκόνα. Στήν παροῦσα εἰσαγωγή, θεωρῶ ὅτι μόλις πού τό ἀγγίξαμε, προκειμένου νά παρακινηθεί ὁ ἀναγνώστης σέ περισσότερες καί βαθύτερες ἀναζητήσεις.
Δέν θά μᾶς εἴχε δοθεί ἡ ἀφορμή γι’ αὐτό τό ὑπέροχο ταξίδι στήν πιό ὑπερήφανη Ἑλλάδα τῆς Ἱστορίας μας, στήν Ἑλλάδα τοῦ ’40, ἄν οἱ ἐκδόσεις “ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ” δέν εἴχαν τήν ἑλληνόπνευστη ἰδέα νά ἐκδώσουν αὐτό τό ἱστορικό ἡμερολόγιο-ἀφιέρωμα, μέ τή συνεργασία:

• τοῦ Ἐθνικοῦ Ἱστορικοῦ Μουσείου
• τῆς βιβλιοθήκης Γ. Δολιανίτη
• τοῦ ἀρχείου Ἑλληνικῶν Γραμμάτων

«Γεώργιος Λεβιθόπουλος»

πού ἔχουν τάξει ὡς ἔργον ζωῆς τή διαφύλαξη τῆς ἐθνικής μας κληρονομιάς.

Δύσκολο νά βρεῖς τά τελευταία λόγια γιά νά κλείσεις ἕνα τόσο μεγάλης βαρύτητος θέμα. Κι ἐπειδή ὅσο σπουδαίο εἶναι κάτι, τόσο πιό ἁπλά λέγεται, ἐμπιστεύομαι τόν επίλογο αὐτής τῆς εἰσαγωγής στούς στίχους ἑνός ἐφέδρου ἐπιλοχία τοῦ 1940, τούς ὁποῖους καί ἀντιγράφω ἀπό τήν ἐφημερίδα “ΑΣΥΡΜΑΤΟΣ” (16 Δεκεμβρίου 1940). Ὅσο γιά τό ὄνομα τοῦ ἐπιλοχία; Ἀλέκος Σακελλάριος!

Δῆμος Λεβιθόπουλος

ΓΙΑΤΙ ΗΤΤΩΝΤΑΙ

«Οἱ αἱμοχαρεῖς φρατέλλοι συνεχώς ὑποχωροῦνε
καί σηκώνουνε τά χέρια μετά τρόμου καί δακρύων.
Πόλεμο νά κάνουν πλέον εἰς τά ὅρη δέν μπορούνε
ἀπό τό πολύ τό κρύον.

Εἰς τήν Αἴγυπτον ἐξ ἄλλου νά σταθούν δέν θά τολμήσουν.
Στή Λιβύη τῶν φρατέλλων ἡ καταστροφή ἐπέστη
γιατί, βλέπεις, δέν μπορούνε οὔτ’ ἐκεῖ νά πολεμήσουν
ἀπό τήν πολλή τήν ζέστη!»

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΓΡΑΜΜΗ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 1940

Δημοσιογράφοι και λογοτέχνες σε κοινό μέτωπο στον Ελληνο-Ιταλικό πόλεμο